Phân tích bài thơ Khi con tu hú của Tố Hữu

I. Dàn ý phân tích

1. Mở bài

- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Tố Hữu là một nhà thơ nổi tiếng của nước ta trong giai đoạn 1930 - 1945. Bài thơ “Khi con tu hú” là một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của Tố Hữu.

- Khái quát nội dung tác phẩm: “Khi con tu hú” thể hiện tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống và khát khao tự do mãnh liệt của người tù cách mạng.

2. Thân bài

Luận điểm 1: 6 câu thơ đầu là bức tranh mùa hè yên bình, tươi đẹp

- Âm thanh:

+ Tiếng chim tu hú kêu

+ Tiếng ve ngân

+ Tiếng diều sáo vi vu trên trời

⇒ Âm thanh báo hiệu hè sang, như một bản nhạc sôi động đầu mùa.

- Màu sắc:

+ Màu vàng của lúa chín, của bắp ngô

+ Màu vàng hồng của nắng mới

+ Màu xanh thẳm của bầu trời

⇒ Gam màu tươi sáng, màu của sức sống, đó còn là những màu tượng trưng cho sự tự do.

- Hình ảnh: cánh đồng lúa chín, trái cây bắt đầu chín

⇒ báo hiệu mùa hè, bước chuyển mình của thời gian từ xuân qua hạ.

- Đường nét: diều sáo “lộn nhào” giữa nền trời xanh thẳm

⇒ cảnh vật, đường nét có đôi có cặp, thể hiện sức sống.

⇒ Bức tranh mùa hè tươi mới, sinh động và tràn đầy sức sống được nhìn qua con mắt của một tâm hồn trẻ trung, yêu đời. Để cảm nhận được từng bước chuyển mình của không gian và thời gian như thế, thật sự cần một sự tinh tế tuyệt vời!

Luận điểm 2: 4 câu thơ cuối là tâm trạng, cảm xúc của người tù

- Trước khung cảnh tràn đầy sức sống của mùa hè, tâm trạng người tù cách mạng dường như đang bí bách, ngột ngạt hơn bao giờ hết.

+ Động từ mạnh: “đạp”, “ngột”, “chết uất”

+ Một loạt từ cảm thán: “ôi!”, “làm sao”, “thôi!”

+ Kết thúc bằng một câu cảm thán + Nhịp thơ thay đổi: 6/2, 3/3

⇒ Tâm trạng lên đến đỉnh điểm khiến nhà thơ phải liên tục thốt lên

Âm thanh của chim tu hú được lặp lại hai lần ở câu mở đầu và câu kết thúc, tạo nên một kết cấu logic chặt chẽ. Tiếng chim tu hú không chỉ là tiếng gọi của tự do mà còn biểu hiện cho cuộc sống đang hối hả, thúc giục niềm khao khát thoát khỏi chốn ngục tù. Hơn thế nữa, đó còn là khát vọng mãnh liệt về hòa bình và độc lập cho đất nước, đang cháy bỏng trong lòng tác giả.

Luận điểm 3: Thành công về nghệ thuật

- Thể thơ lục bát giản dị, mềm mại, uyển chuyển

- Nhịp thơ thay đổi bất ngờ, diễn tả tâm trạng của tác giả

- Cảm xúc logic, giọng điệu thay đổi linh hoạt, khi vui tươi, hóm hỉnh, khi uất ức, dồn nén. 

3. Kết bài

- Khái quát lại giá trị tác phẩm: Bài thơ chính là nỗi lòng sục sôi, khao khát tự do, độc lập của tất cả người dân Việt Nam đang trong hoàn cảnh mất nước

- Liên hệ và đánh giá tác phẩm: Tố Hữu là một nhà thơ tài năng, tinh tế với một tấm lòng mộc mạc, giản dị, luôn hướng đến cuộc sống của nhân dân và độc lập tự do dân tộc.

II. Bài văn phân tích Khi con tu hú của Tố Hữu chọn lọc hay nhất

Tố Hữu là một nhà thơ nổi tiếng với nhiều tác phẩm xuất sắc về các chủ đề khác nhau trong thời kỳ cách mạng, khẳng định vị thế của ông là một trong những nhà thơ thành công nhất. Mỗi tác phẩm được xem như đứa con tinh thần, thể hiện những tâm tư sâu sắc.

Bài thơ "Khi con tu hú" được sáng tác trong giai đoạn ông bị giam giữ, thể hiện khao khát mãnh liệt của người chiến sĩ hướng về cuộc sống tự do. Thông qua tác phẩm này, Tố Hữu đã vẽ nên bức tranh thiên nhiên mùa hè rạo rực, đầy khát vọng tự do và tình yêu quê hương, đất nước.

Nhan đề "Khi con tu hú" không chỉ chỉ thời gian mà còn ẩn dụ cho thời điểm bừng sáng của thiên nhiên, đồng thời phản ánh khát khao hoạt động cách mạng. Tiếng chim tu hú báo hiệu mùa hè đến, trở thành biểu tượng cho sự tự do, có sức ảnh hưởng mạnh mẽ đến tâm hồn nhà thơ khi đang phải chịu cảnh tù đày.

"Khi con tu hú", sáng tác năm 1939 tại nhà lao Thừa Phủ Huế và in trong tập thơ "Từ ấy", là một trong những bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ Tố Hữu. Qua đó, người đọc cảm nhận tình yêu cuộc sống mãnh liệt và khát vọng tự do cháy bỏng của người chiến sĩ cộng sản. Sáu câu thơ đầu mở ra bức tranh thiên nhiên mùa hè thanh bình, rực rỡ nơi đồng quê:

"Khi con tu hú gọi bầy

Lúa chiêm đương chín trái cây ngọt dần

Vườn râm dậy tiếng ve ngân

Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào

Trời xanh càng rộng càng cao

Đôi con diều sáo lộn nhào tầng không"

Ngôn ngữ thơ của Tố Hữu tràn đầy hình ảnh, tự nhiên, sống động và linh hoạt, đã khắc họa trước mắt người đọc khung cảnh thiên nhiên mùa hạ như một bức tranh lụa. Âm thanh tiếng chim tu hú ngân nga, vang vọng như đánh thức cả thiên nhiên, đưa hồn người lạc vào những hoài niệm xa xăm về một mùa hè tươi sáng, rộn ràng, ngập tràn sức sống. Cảnh vật hiện lên lung linh, hòa quyện âm thanh, màu sắc và hương vị.

Ta cảm nhận được âm thanh rộn ràng của tiếng chim tu hú, tiếng ve gọi hè và tiếng sáo diều vi vu trên không trung; sắc màu rực rỡ của lúa chín, bắp rây vàng và ánh nắng nhẹ nhàng; hương vị ngọt ngào của trái cây và bầu trời rộng lớn, tự do. Tất cả như đang tấu lên khúc nhạc mùa hè rộn rã, sắc màu rực rỡ, chan hòa ánh sáng và hương vị ngọt ngào.

Tiếng chim tu hú mang theo mùa hè với biết bao hương sắc, và Tố Hữu đã cảm nhận được hình ảnh cánh đồng lúa chín vàng. Tiếng chim ấy làm bừng tỉnh tâm hồn thi nhân, thể hiện khao khát hòa quyện cùng thiên nhiên. Nhà thơ nói "lúa chiêm đang chín" và trái cây "ngọt dần", cho thấy sự sống động của mùa hè đang đến, không phải đã chín hay đã ngọt. Dường như ông muốn thời gian trôi chậm lại, níu giữ từng khoảnh khắc quý giá.

Tố Hữu, với tâm hồn nhạy cảm, tinh tế và trí tưởng tượng phong phú, đã dựng lên bức tranh thiên nhiên mùa hạ tươi đẹp, đầy cảm xúc ngay cả trong cảnh tù đày. Qua đó, ta cảm nhận được tâm hồn trẻ trung, yêu đời và khát khao tự do mãnh liệt của thi nhân. Bốn câu thơ cuối truyền tải cảm xúc và niềm khao khát tự do cháy bỏng của người chiến sĩ.

"Ta nghe hè dậy bên lòng

Mà chân muốn đạp tan phòng, hè ôi!

Ngột làm sao chết mất thôi

Khi con tu hú ngoài trời cứ kêu!"

Cách ngắt nhịp trong bài thơ rất linh hoạt: 2/2/2; 6/2; 3/3; 4/4, kết hợp với các động từ tình thái mạnh như "đập tan", "chết uất", cùng với những từ cảm thán như "ôi", "làm sao", "thôi", đã diễn tả tâm trạng uất ức tột cùng, muốn phá tan ngục tù tăm tối. Điều này thể hiện niềm khát khao tự do luôn thường trực, mãnh liệt trong lòng người chiến sĩ trẻ. Khao khát tự do của Tố Hữu càng thêm mãnh liệt khi ông mong muốn cống hiến cho cách mạng, tiếp tục con đường đấu tranh của mình.

Nhà thơ sử dụng những động từ mạnh như "đạp", "ngột", "chết", và dấu chấm than ở cuối câu để bộc lộ cảm xúc phẫn uất đang dâng trào. Ông cảm nhận được tiếng chim tu hú bên ngoài như một tiếng gọi của cách mạng, giục giã ông lên đường kháng chiến cứu nước. Sự đối lập giữa không gian rộng lớn bên ngoài và cảnh tù đày tạo nên cảm xúc sâu sắc trong tâm hồn nhà thơ.

Dù con đường cách mạng có khó khăn đến đâu, nhà thơ vẫn sẵn sàng đương đầu và hoàn thành nhiệm vụ. Tâm trạng đau khổ, uất ức được thể hiện qua những câu thơ chứa đựng nỗi khắc khoải và day dứt, cả về thể xác lẫn tâm hồn. Trong hoàn cảnh ấy, người cộng sản phải tự đấu tranh với bản thân, vượt qua những đắng cay của lao tù, nuôi dưỡng ý chí và giữ vững tinh thần đấu tranh cách mạng. Đây cũng là hình thức đấu tranh tích cực mà Bác Hồ từng nhấn mạnh: “Thân thể ở trong lao, Tinh thần ở ngoài lao”.

Tiếng chim tu hú không ngừng vang vọng, như nhắc nhở nhà thơ về nghịch cảnh và giục giã ông phá tung ngục tù để giành lại tự do. Bài thơ "Khi con tu hú" khép lại, nhưng tiếng chim tu hú vẫn ngân vang trong tâm hồn nhà thơ. Qua bức tranh thiên nhiên rực rỡ, Tố Hữu đã giãi bày những uất ức trong lòng mình. Với ngôn từ giản dị nhưng tạo hình cao, ông khẳng định tài năng nghệ thuật của mình. Người nghệ sĩ không chỉ cầm bút để đánh giặc mà còn có thể cầm súng ra chiến trường, với khao khát tự do mạnh mẽ và mong muốn phục vụ cách mạng.

Luật Minh Khuê đã chia sẻ bài phân tích tác phẩm "Khi con tu hú" của Tố Hữu. Bài thơ không chỉ là khúc ca tâm tình mà còn là tiếng gọi hướng về quê hương và bầu trời tự do với tình yêu và khát vọng cháy bỏng. Hy vọng bài viết giúp các bạn hiểu rõ giá trị của tác phẩm và phát triển thêm ý tưởng cho bài văn của mình. Cảm ơn các bạn đã theo dõi!